خبرنامه وب سایت:امروز هفتم شهریور ماه سالروز درگذشت مرحوم آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی یکی از مراجع معظم تقلید معاصر می‌باشد که افزون بر خدمات علمی بی‌شمار به حوزه‌های علمیه، یکی از غنی‌ترین کتابخانه‌های شیعه را نیز به یادگار گذاشته است.
زمینه شکل‌گیری
آغاز شکل‌گیری این کتابخانه زمانی بود که موسس بزرگوار کتابخانه در نجف اشرف به تحصیل اشتغال داشتند و براساس علایق شخصی و حس مسولیت شرعی، فهرستی از کتابهای ارزشمند خطی و چاپی نادر را که در کمتر کتابخانه‌ای یافت می‌شد تهیه کرد؛ به امید آن که بتواند به تدریج آنها را به دست آورد. عدم تمکن مالی و رقیبان قدرتمندی که میراث فرهنگی اسلامی را از کشورهای اسلامی خارج می‌ساختند، دو مشکل اساسی بر سر راه آیت‌الله مرعشی نجفی بود و حتی روزی بر سر خرید یک نسخه خطی با نماینده کنسول انگلیس در عراق درگیر شد و شبی را در زندان سپری نمود. وی با انجام نماز و روزه استیجاری، حذف یک وعده غذای روزانه، کاستن بخشی از مخارج زندگی و کار شبانه در کارگاه‌های برنج کوبی در نجف اشرف، پس از فراغت از درس و بحث، و با انگیزه و عشق سرشار به جمع‌آوری میراث و ذخایر اسلامی و فائق آمدن بر مشکلات و شکنجه‌های روحی، که در مسیر این هدف مقدس قرار داشت، سرانجام به مجموعه‌ای نفیس از نسخه‌های خطی و کتابهای چاپی نایاب دست یافت.
با مهاجرت ایشان از عراق به ایران در سال 1342ق، 1302 ش مجموعه‌های فراهم شده نیز به ایران انتقال یافت و در منزل شخصی خویش به نگاهداری از آنها پرداخت و به جمع‌آوری دیگر نسخه‌های نفیس همّت گمارد. در همان دوران استادان مشهور دانشگاه به قم می‌آمدند و از نسخه‌های نفیس موجود در منزل ایشان که در هیچ کتابخانه‌ای یافت نمی‌شد، بهره می‌گرفتند. از جمله شیخ آقا بزرگ تهرانی در تالیف الذریعه، از کتابخانه وی بیشترین بهره را برده و در جای جای این اثر از ایشان یاد می‌کند.
جمع‌آوری تدریجی کتاب‌ها و استقرار آنها در چند اتاق در منزل، ایشان را با ضیق مکان مواجه ساخت بنابراین، نخست 278 نسخه خطی نفیس را، که بیشتر به فارسی بودند، به کتابخانه دانشکده معقول و منقول دانشگاه تهران اهدا کرد. سپس شمار بسیاری از نسخه‌های خطی و چاپی دیگر خود را به کتابخانه‌های آستان قدس رضوی در مشهد مقدس، آستان حضرت معصومه (س) در قم، آستان حضرت شاه چراغ در شیراز، آستان حضرت عبدالعظیم در شهرری و مدرسه فیضیه در قم هدیه کرد، که مجموعاً به هزاران جلد می‌رسد.
تاسیس کتابخانه
با این حال، عطش ایشان در حفظ میراث گرانقدر علمی فروکش نکرده و پس از تاسیس یکی از چهار مدرسه علمی بزرگ در قم، به نام مدرسه مرعشیه، در سال 1385ق نخست کتابخانه کوچکی در دو اتاق مدرسه مزبور پی‌افکند. آن گاه در سوم شعبان همان سال، مطابق1344 خورشیدی، با انتقال مجموعه‌ای از کتابهای چاپی و بخشی از نسخه‌های خطی به طبقه سوم مدرسه مرعشیه، با حضور ایشان و بسیاری از علما و مدرسان حوزه علمیه قم، کتابخانه جدید گشایش یافت.
استقبال روزافزون پژوهشگران و محققان، این کتابخانه را باکمبود جدی فضا مواجه ساخت و سرانجام چهار سال بعد، زمینی به مساحت یکهزار مترمربع، روبه روی مدرسه مرعشیه که کتابخانه در طبقه سوم آن قرار داشت، خریداری شد. در سال 1390ق کلنگ بنای کتابخانه‌ای بزرگ به دست آیت‌الله مرعشی بر زمین زده شد و آن گاه دوازدهم شهریور1353 به نام کتابخانه عمومی آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی با بیش از 16 هزار جلد کتاب خطی و چاپی و با حضور تعداد بسیاری از استادان و محققان و طلاب حوزه علمیه قم افتتاح شد.
هجوم علاقه‌مندان و مشتاقان استفاده از ذخایر آن کتابخانه دیگر بار مسئولان را بر آن داشت تا در سال 1358 پانصد مترمربع دیگر از زمین‌های سمت غربی کتابخانه را خریداری کنند و به آن ضمیمه نمایند که به این ترتیب، مجموع زیربنای کتابخانه در پنج طبقه بالغ بر چهارهزار و 500 مترمربع شد. استقبال بی‌نظیر حوزویان و دانشگاهیان بار دیگر کتابخانه را با کمبود فضا روبه رو کرد به همین دلیل، حضرت امام خمینی طی حکمی در تاریخ 24/12/1367 دولت وقت را موظف نمودند که سریع کتابخانه را گسترش دهند: «جناب آقای موسوی، نخست‌وزیر محترم ـ ایده‌الله تعالی؛ کتابخانه حضرت آیت‌الله آقای نجفی مرعشی ـ دامت برکاته ـ از کتابخانه‌های کم‌نظیر و شاید بتوان گفت بی‌نظیر ایران است. کتب نفیس اعاظم شیعه و کتابهای منحصر به فرد و خطی آن از ذخایر فرهنگ غنی اسلام و ایران می‌باشد. از قرار اطلاع مرکز حفاظت آنها به گونه‌ای نیست که کتاب‌ها مصون از خطر باشد و محیط مطالعه برای مشتاقان کتاب بسیار کوچک است. جنابعالی موظف می‌باشید آنچه را که آن کتابخانه احتیاج دارد به بهترین وجه فراهم آورید. جناب حجت‌الاسلام آقای حاج سید محمود مرعشی نجفی که خود از خبرگان و شایستگان در امر کتابشناسی و کتاب و شناخت محیطی مناسب برای حفظ کتاب است، بهترین فردی است که می‌تواند شما را در این امر یاری دهد. ان شاءالله هر چه زودتر با ساخته شدن بنایی در خور اسلام و انقلاب و حوزه علمیه قم، قدمی مفید در راه رشد تعالیم اسلام برداشته شود. روشن است آنچه در این زمینه ساخته می‌شود اختیارش با حضرت آیت‌الله آقای نجفی مرعشی و یا فردی است که ایشان تعیین نمایند. توفیق جنابعالی را از خداوند متعال خواستارم». در پی این حکم، ساختمان قدیمی شرکت بیمه ایران ازسوی دولت به کتابخانه اهدا شد و تولیت کتابخانه نیز تعدادی از خانه‌های پیرامون کتابخانه را خریداری کرد؛ و در مجموع، غیر از ساختمان قدیمی کتابخانه، زمین آن بالغ بر 2400 متر گردید. سپس بررسی و مطالعات لازم برای آماده‌سازی نقشه‌های اجرایی ساختمان جدید آغاز گشت.
بدین منظور، کارشناسان ایرانی در طول یک سال و اندی با سفر به کشورهای مختلف جهان، از ساختمان کتابخانه‌های مهم آنها بازدید کردند و پس از بررسی، نهایی آماده و آنگاه طی مراسمی (20ذی حجه 22/1410 تیر 13/1369) در پی گزارش مشروح، تولیت کتابخانه مرحوم آیت‌الله مرعشی نجفی نخستین کلنگ ساختمان جدید را به زمین زد ولی متاسفانه معظم له 47 روز بعد روی در نقاب خاک کشید و پایان کار ساختمان جدید را مشاهده نکرد و از آن پس تولیت کتابخانه در دست حجت‌الاسلام سیدمحمود مرعشی قرار گرفت.
گنجینه‌های مختلف کتابخانه به قرار زیر است.
نسخه‌های خطی
درحال حاضر تعداد نسخه‌های خطی کتابخانه بیش از 80 هزار نسخه در 40 هزار عنوان است که 65 درصد آن به عربی و بقیه به فارسی و اندکی ترکی، اردو، تاتاری، حبشی، پهلوی، چینی، سریانی، آشوری، قبطی مغربی، بودایی، برمه و لاتین است. به طور متوسط هر سال بیش از 750 تا 1000 نسخه خطی نفیس گزینش شده خریداری و یا اهدایی به این گنجینه افزوده می‌شود. این نسخه‌ها در موضوعات مختلفی چون فقه و اصول، کلام و عقاید، منطق و فلسفه، عرفان و تصوف، حدیث، تفسیر و علوم قرآن، ادبیات، اخلاق، طبیعیات، تراجم و رجال و درایه، انساب، علوم غریبه و اعداد، فیزیک، شیمی، ریاضی، جغرافی، هیات، و نجوم، طب، موسیقی است. در میان این ذخایر، نسخه‌های منحصر به فرد بسیاری به خطوط مولفان مشهور اسلامی و یا با اجازات آنان مزین است. کهن‌ترین نسخه بدون تاریخ این گنجینه درحال حاضر بخشی از قرآن کریم به خط کوفی از اواخر سده دوم و سوم هجری است و نیز قدیمی‌ترین نسخه‌های تاریخ‌دار دو جز ازقرآن کریم به خط کوفی از علی بن هلال، مشهور به ابن بوّاب، است که در بغداد در سال 392ق کتابت شده است. همچنین دو جلد تفسیر التبیان شیخ طوسی و نهج البلاغه شریف رضی در سال 469ق اصلی‌ترین و کهن‌ترین نسخه موجود در جهان از دیگر ذخایر این کتابخانه است. نسخه‌های فراوان بسیار کهن و نفیس دیگری در این گنجینه وجود دارد که در سده‌های ششم هجری به بعد کتابت شده و تعداد بی‌شماری از آنها نسخه اصل و تاکنون به چاپ نرسیده است. این گنجینه مهمترین و بزرگترین بخش کتابخانه است که آن را از دیگر کتابخانه‌ها متمایز ساخته و شهرت و اعتبار و جایگاه ویژه‌ای دارد.
نسخه‌های تصویری
این بخش مشتمل بر بیش از چهار هزار مجلّد است که از نسخه‌های خطی نفیس موجود در کتابخانه‌های خارجی، و اندکی از کتابخانه‌های داخلی، تهیه شده است. تاکنون دو جلد از فهرست نسخه‌های عکسی این گنجینه شامل هزار نسخه عکسی چاپ و منتشر گردیده است.
میکروفیلم و میکروفیش
از دو بخش تشکیل شده است. نخستین بخش میکروفیلم‌هایی است که از بیش از چهارهزار نسخه خطی نفیس موجود در کتابخانه‌های بزرگ خارجی و اندکی از داخل کشور تهیه شده؛ و بخش دیگر نسخه‌های خطی نفیس موجود در گنجینه این کتابخانه است، که تا امروز تعداد آنها 15هزار حلقه رسیده است.
اسناد مکتوب
دراین گنجینه بیش از 100 هزار سند دست‌نویس از پنج سده قبل تاکنون وجود دارد که شامل احکام شاهان و امیران و حاکمان، اجازات حدیث به خطوط علمای بزرگ، عقدنامه‌ها، اسناد تملیکی و غیر آنهاست و نیز نامه‌هایی به خطوط علما و مراجع بزرگ، از جمله دهها نامه از حضرت امام خمینی و دیگر رهبران مذهبی جهان اسلام، در میان آنها موجود است که از سالهای 1338ق تا زمان حیات موسس و بنیانگذار کتابخانه به ایشان نوشته‌اند.
نمایشگاه دائمی
در این نمایشگاه تعدادی از نسخه‌های بسیار نفیس خطی کهن، هنری، علمی، خطوط خوشنویسان، نسخه‌های اصل به خطوط مولّفان آنها از بیش از یکهزار سال قبل تا عصر حاضر نگهداری می‌شود که ویژه میهمانان بازدیدکننده از کتابخانه است.
آثارعلمی بنیانگذار کتابخانه
در این گنجینه آثار تالیفی آیت‌الله مرعشی، که در موضوعات مختلف علمی است، همچنین نمونه‌هایی از نسخه‌های چاپی که ایشان آنها را با دست خود حاشیه نویسی کرده‌اند، و نیز نمونه‌هایی دیگر از آثار تالیفی چاپ شده ایشان به ضمیمه البسه و لوازم شخصی آن بزرگوار در آخرین روزهای حیات نگهداری می‌شود و مورد بازدید میهمانان کتابخانه قرار می‌گیرد.
نسخه‌های چاپی کهن
در این گنجینه حدود یک میلیون جلد نمونه‌هایی از نسخه‌های چاپی بسیار کهن و نفیس قرار دارد که مشتمل بر نسخه‌هایی به زبان عربی، فارسی، ترکی، لاتین و ارمنی است، که در سده‌های دهم و یازدهم هجری چاپ شده‌اند. القانون و النجاه ابن سینا، به عربی، چاپ 1593م تحریر اقلیدس، از خواجه نصیرالدین طوسی، به عربی، چاپ رم 1593م؛ نزهه المشتاق، شریف ادریسی، به عربی، در جغرافی، چاپ رم 1592م؛ و نیز نسخه‌هایی از انجیل به لاتین و ارمنی چاپ سده‌های 16 و 17م؛ تقویم التواریخ، به ترکی، از کاتب چلبی، مولّف کشف الظنون، چاپ قسطنطنیه به سال 1143ق؛ جهان نما، به ترکی، از کاتب چلبی، چاپ قسطنطنیه در سده 12ق؛ کلیات سعدی در دو جلد چاپ کلکته هند سال 1205ق/1791م؛ گلستان سعدی خط اختراعی مقطّع ملکم خان ناظم الدوله چاپ لندن 1302ق؛ ترجمه کتاب شرایع الاسلام محقّق حِلّی به زبان روسی در دو جلد از م.الف. کاظم بیک چاپ سن پترزبورگ روسیه 1862م از جمله کتابهای چاپی کتابخانه است.
نسخه‌های چاپ سنگی
در این گنجینه، نسخه‌های چاپ سنگی نادر و کمیاب به زبانهای فارسی، عربی، ترکی، اردو، ازبکی، تاتاری و... وجود دارد که اوایل سده سیزدهم به بعد در ایران و چند کشور دیگر چاپ شده است و تعداد آنها به بیش از 30 هزار جلد می‌رسد.
کتابهای چاپی
این گنجینه‌ها به علت گستردگی و حجم بالای کتابهای آن به زبان فارسی، عربی، ترکی، اردو و غیرلاتین، درحال حاضر صدها هزار مجلد است. گنجایش کتاب در این گنجینه‌ها در مرحله نخست یک و نیم میلیون جلد و در مراحل بعدی با استقرار قفسه‌های ریلی بالغ بر پنج میلیون جلد می‌رسد.
روزنامه‌ها و مجلات ادواری
در این گنجینه تاکنون بیش از دو هزار و 500 عنوان مجله و روزنامه به زبانهای فارسی و عربی و ترکی و اردو وجود دارد که در میان آنها تعدادی از مجلات و روزنامه‌های چاپ سنگی از عصر قاجار و نیز مجلاتی قدیمی به زبان عربی چاپ کشورهای اسلامی از صد سال قبل به چشم می‌خورد.
فهارس نسخه‌های خطی
در این گنجینه فهارس نسخه‌های خطی اسلامی بیش از 60کتابخانه در جهان، به زبانهای مختلف وجود دارد که یکی از گنجینه‌های تخصصی کتابخانه است و در نوع خود از کامل‌ترین و کم نظیرترین آرشیوها به شمار می‌آید. همچنین کتابهای علوم کتابداری، اطلاع‌رسانی، کتابشناسی و کتاب پژوهی در این گنجینه موجود است، که بیشتر مورد استفاده فهرست نگاران نسخه‌های خطی کتابخانه و نیز پژوهشگران مرکز دائره‌المعارف کتابخانه‌های جهان قرار می‌گیرد.
آرشیو کتب ممنوعه
در این مجموعه کتابهای ممنوعه که باعث گمراهی عموم افراد می‌شوند گردآوری شده و از دسترس عموم دور نگاه داشته شده است. تنها محققان و پژوهشگرانی که در نقد و ردّ آنها بررسی و تحقیق می‌نمایند و مورد تایید کتابخانه هستند، از این آرشیو استفاده می‌کنند. کتابهای این آرشیو مشتمل بر کتب گروهکهای ملحد و ضدمذهب، مسلکهای غیرشناخته شده و غیررسمی و کتبی که بر ضدّ اسلام و علیه پیامبران و ائمه اطهار(ع) نوشته شده است.
اطلس‌ها و نقشه‌های جغرافیایی
در این گنجینه تعدادی از نقشه‌های جغرافیایی قدیم و جدید و اطلس‌های کشورهای جهان و نیز منابع و مراجع جغرافیایی و نقشه‌برداری به زبانهای مختلف جمع‌آوری گردیده است.
مرکز قم شناسی
مجموعه کتاب‌ها یا مقالاتی که درباره قم به زبانهای مختلف نوشته شده در این بخش گردآوری شده است.
بخش تبارشناسی
در این بخش، بیشترین منابع درباره علم نسب به زبانهای مختلف گردآوری شده و در نظر است به تصحیح و تنظیم و نشر آثار موسس کتابخانه بپردازد؛ چرا که در این علم سرآمد بوده‌اند و تالیفات ارزنده‌ای دارند. همچنین تاکنون بیش از 10 عنوان از آثار دانشمندان مشهور علم نَسب به عربی ازسوی این کتابخانه چاپ و منتشر شده است.
*آیت‌الله مرعشی نجفی با انجام نماز و روزه استیجاری، حذف یک وعده غذای روزانه، کاستن بخشی از مخارج زندگی و کار شبانه در کارگاه‌های برنج کوبی در نجف اشرف، به مجموعه‌ای نفیس از نسخه‌های خطی و کتابهای چاپی نایاب دست یافت
*امام خمینی: کتابخانه حضرت آیت‌الله آقای نجفی مرعشی از کتابخانه‌های کم‌نظیر و شاید بتوان گفت بی‌نظیر ایران است. کتب نفیس اعاظم شیعه و کتابهای منحصر به فرد و خطی آن از ذخایر فرهنگ غنی اسلام و ایران می‌باشد
*درحال حاضر تعداد نسخه‌های خطی کتابخانه بیش از 80 هزار نسخه در 40 هزار عنوان است که 65 درصد آن به عربی و بقیه به فارسی و اندکی به دیگر زبانه‌ها است
نظرات شما عزیزان:
ادامه مطلب
